Hiện nay, vấn đề chênh lệch khoảng cách phát triển giữa thành thị và nông thôn không phải là bài toán của riêng bất cứ quốc gia nào trên thế giới. Hệ lụy phát triển chênh lệch giữa khu vực thành phố và nông thôn đã tạo ra các rào cản rất lớn trong phát triển kinh tế xã hội (KTXH). Nếu tính riêng khu vực đô thị, chênh lệch khoảng cách phát triển đã kéo theo sự di dân tự do từ vùng nông thôn vào đô thị làm tăng áp lực lên các khu vực đô thị, ảnh hưởng đến môi trường sống và làm giảm khả năng tiếp cận các nhu cầu cơ bản của người dân ở khu vực này do sự quá tải của các hệ thống xã hội. Còn đối với khu vực nông thôn, việc lực lượng lao động chủ chốt vào thành phố kiếm sống đã dẫn đến thiếu hụt lao động phổ thông trong nông nghiệp, khi mà người dân ở khu vực nông thôn chỉ còn người già và trẻ em, điều này dẫn đến tính trạng mất cân bằng lao động trong khu vực nông thôn, về lâu dài ảnh hưởng hưởng rất lớn đến phát triển bền vững khu vực nông thôn.

Để giải quyết tình trạng này, Chính phủ các quốc gia trên thế giới luôn đưa ra các giải pháp hỗ trợ cho người nông dân thông qua việc tạo cho người dân môi trường sống và sinh kế ổn định nhằm giữ chân người nông dân ở nông thôn, điều này giúp thu hẹp khoảng cách với thành thị và giúp khu vực nông thôn phát triển bền vững hơn. Một trong những giải pháp căn cơ nhất hiện nay là ứng dụng công nghệ số vào cải thiện cuộc sống của người dân (sản xuất, sinh hoạt, giáo dục…) thông qua việc hỗ trợ người nông dân tham gia vào quá trình chuyển đổi số. Quá trình chuyển đổi số khu vực nông thôn đã đưa ra nhiều giải pháp quan trọng nhằm hỗ trợ chuyển đổi số “tam nông” (nông nghiệp, nông dân, nông thôn). Những giải pháp này tựu chung lại hướng đến việc thông qua nền tảng số về TMĐT biến mỗi nông dân là một thương nhân, mỗi hợp tác xã là một doanh nghiệp ứng dụng công nghệ số. Phân tích dự án Làng Taobao (Taobao Village) ở nông thôn Trung Quốc trong ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông (CNTT&TT) hướng đến chuyển đổi số toàn diện ở khu vực nông thôn nhằm phục vụ xây dựng nông thôn mới theo hướng bền vững.

Giới thiệu bối cảnh

Làng Taobao, là kết quả của sự hợp tác giữa Chính phủ Trung Quốc và Tập đoàn Alibaba nhằm đưa những giải pháp công nghệ số mới nhất về nông thôn, góp phần phát triển toàn diện kinh tế - xã hội, xóa nhòa dần khoảng cách nông thôn và thành thị.

Năm 2009, ngôi làng nông nghiệp đầu tiên tham gia thị trường thương mại điện tử trên quy mô lớn là làng Dongfeng ở thị trấn Shaji, tỉnh Giang Tô, nơi có hơn 1.000 hộ gia đình sản xuất đồ nội thất đã tham gia vào nền kinh tế kỹ thuật số. Hai ngôi Làng Taobao khác cũng lần lượt xuất hiện ở tỉnh Hà Bắc và tỉnh Chiết Giang trong cùng năm. Kể từ đó, số lượng các ngôi Làng Taobao đã tăng lên và những ngôi làng đó đã trở thành một lực lượng quan trọng thúc đẩy sự phát triển của thương mại điện tử nông thôn ở Trung Quốc. Tính đến năm 2017, đã có khoảng 2.118 Làng Taobao trên toàn Trung Quốc, với 490.000 nhà xưởng – cửa hàng trực tuyến. Trong số các Làng Taobao, thì có đến 33 ngôi làng thuộc diện nghèo theo chuẩn quốc gia, và 400 làng nghèo theo chuẩn của tỉnh. Sản phẩm của Làng Taobao cũng rất phong phú, từ các sản phẩm thủ công cho đến công nghệ cao.

Các sản phẩm chủ yếu của top 10 cụm Làng Taobao

Nguồn: Báo cáo về Làng Taobao của tập đoàn Alibaba năm 2017 (Ali Research, 2017)

Mô hình Làng Taobao

Làng Taobao có thể được coi là hệ thống mạng lưới (theo mô hình cluster hay còn được gọi là cụm ngành) rộng lớn các cửa hàng, nhà xưởng ở vùng nông thôn hoạt động sản xuất – kinh doanh qua trang Taobao.com. Thông qua Taobao, vốn là một trong những nền tảng thương mại điện tử lớn nhất không chỉ của Trung Quốc, mà còn trên thế giới, hệ thống Làng Taobao có thể phát huy được sức mạnh tổng hợp và đạt được lợi thế kinh tế nhờ quy mô. Ngoài ra, Taobao cũng hỗ trợ các doanh nghiệp hay thương nhân của hệ thống về vận chuyển, hậu cần, dữ liệu và thậm chí cả tài chính. Với điểm mạnh là mô hình kinh doanh từ cơ sở, đảm bảo chi phí đầu vào thấp nhất có thể, cùng với các chính sách hỗ trợ phù hợp của Nhà nước đã làm nên lợi thế cạnh tranh rất lớn của Làng Taobao.

Vai trò của tập đoàn Alibaba là rất lớn trong việc phát triển hệ thống Làng Taobao. Năm 2014, tại Hội nghị về Thương mại điện tử đầu tiên ở tỉnh Chiết Giang, Tập đoàn Alibaba đã đầu tư khoảng 10 tỷ Nhân dân tệ để xây dựng khoảng 1.000 trung tâm điều hành cấp tỉnh, 100.000 trung tâm cấp Làng. Đến năm 2017, Tập đoàn Alibaba đã hỗ trợ hệ thống Làng Taobao với hơn 100.000 tuyến giao vận hàng hóa và khoản tín dụng lên đến hơn 58 tỷ Nhân dân tệ (xấp xỉ 8,4 tỷ USD). Alibaba cũng xác định các lĩnh vực ưu tiên khi đầu tư vào Làng Taobao:

(1) Cơ sở hạ tầng cho các hoạt động điều hành và hậu cần;

(2) Phát triển hệ sinh thái và nguồn nhân lực;

(3) Hệ thống tài chính cho nông thôn, bao gồm cả tài chính vi mô;

(4) Tạo ra các giá trị, bao gồm tăng thu nhập, tạo việc làm cho người nông dân.

Kết luận

Có thể nói, dự án Taobao là một mô hình đã chứng tỏ được CNTT&TT có thể là một công cụ hữu hiệu trong phát triển toàn diện KTXH, và ngược lại, để có thể rút ngắn khoảng cách số giữa nông thôn với thành thị, các vấn đề hiện hữu của KTXH cần phải được đặt ở vị trí trung tâm trong các giải pháp CNTT&TT. Mặc dù, các dự án trên không mang tên gọi là một dự án chuyển đổi số, nhưng những tác động đến việc xây dựng một mô hình Làng nông thôn mới thông qua CNTT&TT, làm thay đổi căn bản cách thức người dân sinh sống, sản xuất, kinh doanh đã được nêu ra, thì có thể coi Làng Taobao là mô hình tiền thân của chuyển đổi số nông nghiệp, nông dân và nông thôn. Do đó, bài học kinh nghiệm của dự án Làng Taobao sẽ có tác dụng ít nhiều đến chuyển đổi số, xây dựng nông thôn mới tại Việt Nam.

Đồng Hoàng Vũ - Ban Kinh tế, Thị trường - Viện Chiến lược TT&TT

Tài liệu tham khảo

1. Ali Research (2017); Research Report of Taobao Villages in China，阿里研究院，中国淘宝村研究报告 (2017),
2. Ali Research (2018); Research Report of Taobao Villages in China，阿里研究院，中国淘宝村研究报告 (2018),